Blogi „Spółdzielnie Energetyczne dla Polskiej Wsi” omawiają różne aspekty spółdzielni energetycznych w Polsce w celu ich lepszego zrozumienia. Spółdzielnie energetyczne to formuła prawna, organizacyjna, technologiczna, finansowa i społeczna, która lansuje rozwiązania prosumenta zbiorowego – czyli sytuacji, w której grupa osób i organizacji decyduje się na produkowanie energii z odnawialnych źródeł energii (OZE), a następnie tą energie konsumować. W blogach omawiamy motywacje, korzyści i rozwiązania, które mogą być zastosowane by spółdzielnie energetyczne spełniły oczekiwania zarówno ich uczestników jak i zamierzeń polityki państwa wobec wyzwań kryzysu energetycznego oraz wymogów Unii Europejskiej. Spróbujemy przybliżyć również doświadczenia innych Państw, w których spółdzielnie energetyczne się rozwijają. Blogi towarzyszą filmom i innym informacjom przedstawianych przez kampanię Spółdzielnie Energetyczne dla Polskiej Wsi.
W piątym blogu omawiamy spółdzielnie energetyczne na tle innych możliwych form zbiorowego wytwarzania i zużycia energii elektrycznej z OZE, które obowiązują w Polsce. Spółdzielnia energetyczna to tylko jedna z form „obywatelskiej społeczności energetycznej”, którą lansuje Komisja Europejska. O obywatelskich społecznościach energetycznych w rozumieniu Komisji Europejskiego oraz doświadczeń innych państw UE będziemy pisać w kolejnych blogach.
Społeczności energetyczne to nie tylko spółdzielnie energetyczne
Spółdzielnia energetyczna to tylko jedna z możliwych form zbiorowego wytwarzania i zużycia energii elektrycznej lub ciepła z OZE. Trwają prace legislacyjne nad określeniem w prawie pojęcia „obywatelskiej społeczności energetycznej”, zgodnie z zaleceniem Dyrektywy Rynkowej UE[1], która określa wspólne zasady rynku wewnętrznego energii elektrycznej dla wszystkich krajów członkowskich UE.
Prawnicy aktualnie debatują czy spółdzielnia energetyczna kwalifikuje się jako „obywatelska społeczność energetyczna” w rozumieniu Dyrektywy Rynkowej. Jednak z punktu widzenia potencjalnych producentów i konsumentów OZE poszukujących formy zbiorowego działania znacznie ciekawsze jest pytanie: jeśli nie spółdzielnia energetyczna, to co?
W niniejszym blogu próbujemy poszukać na to pytanie. Odpowiedź na to pytanie powinna być elementem analizy plusów i minusów wdrożenia spółdzielni energetycznej. Należy również pamiętać, że w Polsce formuła spółdzielni energetycznej jest dość specyficznym instrumentem propagowanym polityki rozwoju wsi i rolnictwa.
Inne możliwe formy organizowania się społeczności energetycznych, które już zostały wprowadzone do polskiego porządku prawnego, to:
- Prosument zbiorowy
- Prosument wirtualny
- Klaster energii
Prosument zbiorowy to osoba prawna, która może działać indywidualnie albo zbiorowo, mając prawo do wytwarzania energii z mikroinstalacji OZE lub małej instalacji OZE oraz do sprzedaży nadwyżki wytworzonej energii. Ustawodawca przewidział możliwość jednoczesnego wytwarzania energii w jednej instalacji przez kilku prosumentów zbiorowych, którzy muszą zawrzeć odpowiednią umowę z producentem energii.
Prosument zbiorowy został zdefiniowany w ustawie o odnawialnych źródłach energii[2] jako „…odbiorca końcowy, wytwarzający energię elektryczną z OZE na własne potrzeby w mikroinstalacji lub małej instalacji przyłączonej do sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej za pośrednictwem wewnętrznej instalacji elektrycznej budynku wielolokalowego.”
Odbiorca końcowy to każdy odbiorca „dokonujący zakupu paliw lub energii na własny użytek na podstawie umowy z przedsiębiorstwem energetycznym” (Art. 3 pkt 13a ustawa o odnawialnych źródłach energii). Wg. Art. 2 pkt 19 ustawy o odnawialnych źródłach energii, mikroinstalacja to instalacja: odnawialnego źródła energii o łącznej mocy zainstalowanej elektrycznej nie większej niż 50 kW, przyłączoną do sieci elektroenergetycznej o napięciu znamionowym niższym niż 110 kV albo o mocy osiągalnej cieplnej w skojarzeniu nie większej niż 150 kW, w której łączna moc zainstalowana elektryczna jest nie większa niż 50 kW”.
Z kolei, mała instalacja, to instalacja „odnawialnego źródła energii o łącznej mocy zainstalowanej elektrycznej większej niż 50 kW i nie większej niż 1 MW, przyłączoną do sieci elektroenergetycznej o napięciu znamionowym niższym niż 110 kV albo o mocy osiągalnej cieplnej w skojarzeniu większej niż 150 kW i mniejszej niż 3 MW, w której łączna moc zainstalowana elektryczna jest większa niż 50 kW i nie większa niż 1 MW”
Przykładem prosumenta zbiorowego może być spółdzielnia mieszkaniowa, która zainstalowała fotowoltaikę na dachu bloku mieszkalnego, aby wytwarzać prąd na potrzeby odbiorców w poszczególnych lokalach oraz na potrzeby części wspólnej budynku. Prosument zbiorowy dokonuje rozliczeń z operatorem sieci elektroenergetycznej, a wytwarzana energia elektryczna może pochodzić wyłącznie z OZE. Ważne jest też to, że instalacja wytwarzająca energię nie musi należeć do prosumenta zbiorowego. Może być np. wydzierżawiona lub pozostawać w leasingu.
Formuła prosumenta wirtualnego została również zdefiniowana w ustawie o odnawialnych źródłach energii, ale odnośne przepisy wejdą w życie dopiero 2 lipca 2024. Chodzi o podmioty, które nie mają możliwości zainstalowania instalacji OZE w budynku, z którymi wiąże się ich działalność lub w którym zamieszkują. Prosument wirtualny to: „odbiorca końcowy wytwarzający energię elektryczną wyłącznie z odnawialnych źródeł energii na własne potrzeby w instalacji odnawialnego źródła energii przyłączonej do sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej w innym miejscu niż miejsce dostarczania energii elektrycznej do tego odbiorcy”.
Przepisy dotyczące własności instalacji, sposobu rozliczania oraz konieczności zawarcia porozumienia między prosumentami, zostały uregulowane tak samo, jak w przypadku prosumenta zbiorowego. Ustawodawca wskazuje jedynie w art. 4 ust 1c ustawy o odnawialnych źródłach energii, że „moc przypisana do 1 punktu poboru nie może przekraczać ustalonej dla niego mocy umownej i nie może być większa niż 50 kW”.
Klaster energii został wprowadzony do porządku prawnego w 2016 ustawą o odnawialnych źródłach energii. Zgodnie z art. 2 pkt 15a, klaster energii zdefiniowano jako: „cywilnoprawne porozumienie, w skład którego mogą wchodzić osoby fizyczne, osoby prawne… lub jednostki samorządu terytorialnego, dotyczące wytwarzania i równoważenia zapotrzebowania, dystrybucji lub obrotu energią z odnawialnych źródeł energii lub z innych źródeł lub paliw, w ramach sieci dystrybucyjnej o napięciu znamionowym niższym niż 110 kV, na obszarze działania tego klastra nieprzekraczającym granic jednego powiatu…”.
W przeciwieństwie do spółdzielni energetycznej, klaster to porozumienie cywilno – prawne, które reprezentuje koordynator. Realizacja inwestycji wymaga założenia spółki celowej lub zawarcie dodatkowych umów pomiędzy członkami klastra. Klaster potrzebuje koncesji na obrót energią elektryczną. W spółdzielni energetycznej nie ma takiego obowiązku. Ponadto ustawodawca zagwarantował ustawowe ulgi i bonifikaty, które są dopiero projektowane w przypadku klastrów.
Porównanie form organizowania się społeczności energetycznych[3]
| Prosument zbiorowy | Spółdzielnia energetyczna | Klaster energii | Prosument wirtualny
(od 2.07.24) |
|
| Osoba prawna | Nie, umowa | Tak | Nie, umowa | Nie, umowa |
| Możliwe wykorzystanie własnej energii | Zużywanie na potrzeby wspólne grupy i własne prosumenta, magazynowanie, rozliczanie nadwyżek | Zużywanie na potrzeby własne spółdzielni i jej członków, równoważenie zapotrzebowania energii, rozliczanie nadwyżek | Dystrybucja, obrót, równoważenie zapotrzebowania | Zużywanie na potrzeby własne prosumenta,
magazynowanie, rozliczanie nadwyżek |
| Max. liczba uczestników | Brak ustawowego limitu | 999 | Brak ustawowego limitu | Brak ustawowego limitu |
| Prawo głosu uczestników | Wg umowy | 1 głos na 1 członka spółdzielni niezależnie od wkładów
Jeśli członkami są tylko osoby prawne statut może określać inną zasadę |
Wg umowy | Wg umowy |
| Reprezentacja | Jeżeli działa w grupie to reprezentant prosumentów | Zarząd | Koordynator | Jeśli działa w grupie to reprezentant prosumentów |
| Wejście i wyjście ze społeczności | Wg umowy przy spełnieniu kryteriów ustawowych | Wejście i wyjście – wg statutu, przy spełnieniu kryteriów ustawowych. Dodatkowo wystąpienie na skutek wypowiedzenia może nastąpić nie wcześniej niż z końcem danego okresu rozliczeniowego, o którym mowa w art. 38c ust. 8 u.o.z.e. | Wg umowy przy spełnieniu kryteriów ustawowych | Wg umowy |
| Rodzaj obszaru działalności | dowolny, ale przyłączenie do 1 punktu poboru energii | Gmina wiejska lub miejsko-wiejska, obszar działania 1 OSD | Dowolny | Dowolny, ale przyłączenie do 1 punktu poboru energii |
| Max. zasięg terytorialny | Budynek wielolokalowy | 3 gminy bezpośrednio sąsiadujące ze sobą, obszar 1 OSD | 1 powiat lub 5 gmin sąsiadujących | dowolny, ale przyłączenie do 1 punktu poboru energii |
| Min. moc zainstalowanych instalacji | Brak regulacji | 70% potrzeb własnych spółdzielni i jej członków | Brak regulacji | Brak regulacji |
| Max. moc zainstalowanych instalacji | Cała instalacja – maks. 1 MW; w 1 punkcie poboru – max. moc umowna dla tego punktu poboru, nie większa niż 50 kW | a) max. 10 MW – energia elektryczna
b) max. 30 MW – ciepło c) max. 40 mln m3 – biogaz |
Brak regulacji | W 1 punkcie poboru – max. moc umowna dla tego punktu poboru energii, nie większa niż 50 kW |
| Zwolnienie z opłat/system opustów | Brak zwolnień | Co do energii wyprodukowanej i zużytej (autokonsumpcja) i energii rozliczonej w stosunku 1:06 brak opłat: za rozliczenie i dystrybucję, OZE, mocowej oraz kogeneracyjnej, a w pewnym zakresie także akcyzy | Brak zwolnień | Brak zwolnień |
| Prowadzenie działalności gospodarczej | Nie | Prowadzi działalność gospodarczą | Tak | Nie |
Dalsze informacje:29
Polecamy Manual Społeczności Energetycznych przewodnik o społecznościach energetycznych i ich rozwijaniu opracowany przez Polską Zieloną Sieć, BoMiasto i CoopTech Hub. Wydany w 2022, manual:
- pokazuje, czym są społeczności energetyczne i dlaczego ich potrzebujemy,
- wskazuje na różne korzyści i ograniczenia poszczególnych form społeczności energetycznych,
- radzi, w jaki sposób wybrać odpowiednią formę społeczności energetycznej,
- prowadzi przez proces zakładania społeczności energetycznej i jej dalszego funkcjonowania,
- prezentuje różne źródła finansowania dla społeczności energetycznych i
- zachęca do skorzystania ze wsparcia w ramach Inkubatora Społeczności Energetycznych.
https://www.hub.coop/publikacja/manual-spolecznosci-energetycznych/
[1] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/ALL/?uri=CELEX%3A32019L0944
[2] Art. 2 pkt 27c ustawy z dnia 29 października 2021 r. o zmianie ustawy o odnawialnych źródłach energii oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 2376 z późn. zm.), ustawa weszła w życie 4 maja 2015 r.
[3] Na podstawie opracowania N. J. Bąk, W. Grzejszczak, B, Kupiec, R. Krenz, Manual Społeczności Energetycznych, CoopTech, Warszawa 2022, s. 17-19, dostępny pod adresem: https://www.hub.coop/publikacja/manual-spolecznosci-energetycznych/ oraz raportu pt. Społeczności energetyczne – regulacja polska w kontekście prawa unijnego oraz krajowej i europejskiej polityki energetycznej, który opracowała Kancelaria Prawna Frank Bold dla projektu RENALDO.
Polish