Blogi „Spółdzielnie Energetyczne dla Polskiej Wsi” omawiają różne aspekty spółdzielni energetycznych w Polsce w celu ich lepszego zrozumienia. Spółdzielnie energetyczne to formuła prawna, organizacyjna, technologiczna, finansowa i społeczna, która lansuje rozwiązania prosumenta zbiorowego – czyli sytuacji, w której grupa osób i organizacji decyduje się na produkowanie energii z odnawialnych źródeł energii (OZE), aby następnie tą energię konsumować. W blogach omawiamy motywacje, korzyści i rozwiązania, które mogą być zastosowane by spółdzielnie energetyczne spełniły oczekiwania zarówno ich uczestników, jak i zamierzeń polityki państwa wobec wyzwań kryzysu energetycznego oraz wymogów Unii Europejskiej. Spróbujemy przybliżyć również doświadczenia innych państw, w których spółdzielnie energetyczne się rozwijają. Blogi towarzyszą filmom i innym informacjom przedstawianym przez kampanię Spółdzielnie Energetyczne dla Polskiej Wsi.
W dziesiątym blogu przedstawiamy postać pioniera spółdzielni energetycznych Dirka Vansintjana oraz spółdzielni energetycznej Ecopower, którą stworzył jak wzór, zasób wiedzy i inspirację dla inicjatorów spółdzielni energetycznych w Polsce
Dirk Vansintjan – pionier spółdzielni energetycznych w Belgii
Dirk Vansintjan jest uważany za pioniera i jednego z czołowych działaczy ruchu spółdzielczości energetycznej w Belgii. W 1991 roku założył spółdzielnię energetyczną Ecopower, która jest dziś jednym z najważniejszych producentów energii odnawialnej nie tylko w Belgii, ale w całej Unii Europejskiej. Vansintjan jest również prezesem i współzałożycielem RESCoop.eu, europejskiej federacji spółdzielni energii odnawialnej, założonej w 2013 roku, która sieciuje ponad 1500 społeczności energetycznych.
Dzięki jego działaniom, spółdzielnia Ecopower rozwinęła się w ciągu trzech dekad z niewielkiego projektu energii odnawialnej do ważnego gracza na rynku energii w Belgii, który dostarcza zieloną energię do niemal 2% gospodarstw domowych we Flandrii.
Misja Ecopower to utworzenie demokratycznego, zdecentralizowanego i sprawiedliwego społecznie systemu energetycznego poprzez:
- Inwestowanie w rozwój energii odnawialnej;
- Dostarczanie w 100% zielonej energii elektrycznej swoim członkom
- Promowanie racjonalnego wykorzystania energii, energii odnawialnej oraz spółdzielczości energetycznej jako modelu biznesowego.
W 2021 Ecopower jest jednym z potentatów OZE (Ecopower 2022a; 2022b), który liczbowo wygląda następująco:
- 65 829 członków/udziałowców i 53 915 klientów
- Ponad 70 projektów inwestycyjnych w rozwój odnawialnych źródeł energii.
- Produkcja 75 milionów kWh zielonej, obywatelskiej energii z własnych źródeł
- 24 turbiny wiatrowe, 3 elektrownie wodne i 300+ instalacji fotowoltaicznych
- Zaoszczędzonych 60 ton emisji CO2
- 215 to liczba członków, która zainstalowała fotowoltaikę na swoich dachach i uczestniczy w produkcji spółdzielni
- Własna fabryka brykietów i peletów w Ham w Limburgu, które są sprzedawane
- Aktywa w kwocie 72.740.575 Euro oraz obrót 50.411.609 Euro
Ecopower opiera swoją produkcję energii na turbinach wiatrowych, które są zainstalowane w różnych częściach Belgii, jak również we Francji i Holandii.
Spółdzielnia energetyczna Ecopower posiada kilkanaście elektrowni wiatrowych zlokalizowanych w różnych miejscach w Belgii. Ecopower posiada elektrownie wiatrowe w Grimbergen w pobliżu Brukseli, stolicy kraju, w Lummen i Meetshoven we Flandrii oraz w Molenbaix na granicy belgijsko-francuskiej, niedaleko miasta Tournai. Moc zainstalowana turbin wiatrowych jest różna, ponieważ spółdzielnia posiada kilkadziesiąt elektrowni wiatrowych o różnym stopniu zaawansowania technologicznego. Łączna moc zainstalowana ich elektrowni wiatrowych wynosi ponad 68,5 MW.
Ecopower buduje 2 turbiny w Schelle i kolejne w Lille, które będą uruchomione w 2023 i obsłużą dodatkowe 3000 klientów. Kolejne inwestycje wiatrowe to trzy turbiny w Ranst i jedna w Bilzen, które będą zrealizowane w 2024. Spółdzielnia zabiega o udział w inwestycji w rozwój nowych morskich farm wiatrowych. Inwestycje obejmują również fotowoltaikę (2 MW w 2002 i planowane 4 MW na 2024).
Poza elektrowniami wiatrowymi, Ecopower posiada też instalacje fotowoltaiczne, hybrydowe systemy wytwarzania energii, biomasowe instalacje oraz energetyczne instalacje hydroelektryczne, które są zlokalizowane w różnych miejscach. Hybrydowe instalacje energetyczne, łączące wiatr i słońce są rozwijane na wyspie Ameland, w Holandii.
Wszystkie posiadane instalacje OZE umożliwiają Ecopower dostarczanie energii elektrycznej, która nie emituje CO2 do atmosfery i przyczynia się tym samym do zmniejszenia negatywnych wpływów na środowisko. Szacuje się, że własne zdolności produkcyjne są w stanie zaspokoić zapotrzebowanie na energię elektryczną klientów w ok. 70%. Brakująca energii jest pobierana z sieci z gwarancją, że pochodzi z odnawialnych źródeł energii (posiada zielony certyfikat). Z kolei w okresach nadprodukcji, energia wyprodukowana przez Ekopower jest oddawana do sieci jako gwarantowana zielona energia.
W ciągu 30 lat, Ecopower wyprodukowało 900 milionów kWh, zainwestowało 100 milionów euro i wypłaciło członkom dywidendy o łącznej wartości 16 milionów euro.
W całej swojej 30-letniej już historii, ceny sprzedawanej energii elektrycznej Ecopower były znacząco mniejsze niż ceny rynkowe (nawet do 30%). Rys. 1 porównuje ceny rynkowe do cen Ecopower w latach 2021-2
Rys. 1: Ceny energii elektrycznej Ecopower w porównaniu z cenami rynkowymi (źródło: Ecopower 2022a)
Mimo że Ecopower zachęca wszystkich belgijskich konsumentów do udziału w transformacji energetycznej, obecnie członkiem i klientem mogą zostać jedynie mieszkańcy Flandrii. Aby zostać klientem Ecopower, trzeba zostać członkiem spółdzielni poprzez zakup udziałów o wartości 250 euro. Dziś Ecopower ma ponad 50 tys. członków spółdzielni, a zakupić można nie więcej niż 20 udziałów. Ponad 70% członków posiada tylko jeden udział. W zamian za tę inwestycję spółdzielnia dzieli między swoich członków dochody generowane przez jej działalność w postaci niższych cen energii i wypłatę dywidendy. Każdy członek ma również prawo do oddania głosu na corocznym walnym zgromadzeniu.
Praktycznie, każdy spółdzielca:
- jest współwłaścicielem wszystkich instalacji Ecopower;
- musi zakupić udział w Ecopower w wysokości 250 euro, który zachowuje swoją wartość (tj. przy zrezygnowaniu z członkostwa następuje zwrot środków). Waloryzacja następuje po trzecim roku członkostwa;
- może zakupić do 20 udziałów (nie więcej);
- nie płaci za przystąpienie i wyjście z Ecopower
- ma jeden głos na walnym zgromadzeniu, nie zależnie od liczby posiadanych udziałów;
- otrzymuje dywidendę (maks 6%), jeśli zysk na to pozwala;
- może zostać klientem i korzystać z dostaw zielonej, obywatelskiej energii elektrycznej.
Przykład Ecopower pokazuje czym mogą być spółdzielnie energetyczne w Polsce. Spółdzielczość energetyczna może być motorem nie tylko rozwoju terenów wiejskich, ale również kluczowym instrumentem dla transformacji energetycznej (nie tylko na obszarach wiejskich).
Niemal trzy dekady działalności Ecopower pokazują jak ważny jest człowiek i jaki potencjał drzemie w rozwiązaniach spółdzielczych. Opowiadając o swojej roli w rozwoju Ecopower, Dirk Vansintjan zwraca uwagę na fakt, że jego kariera „… właściwie sprowadza się do usuwania przeszkód dla rozwoju energii odnawialnej najpierw w Belgii, a następnie w całej Europie”. Nigdy nie akceptował i wciąż nie akceptuje pojęcia, że się „nie da”. Tak mówi o swoim warsztacie pracy: „..Nigdy nie szukałem winnych ponieważ zawsze byłem skupiony na wypracowywaniu rozwiązań poprzez współpracę z innymi. Na każdym etapie znajdywałem ludzi do współpracy.”
Warto też mieć na uwadze, że początki Ecopower nie były łatwe, i jak zawsze, trochę przypadkowe. Wszystko zaczęło się jeszcze w latach 80-tych.
„Dawno temu, w 1983 roku skończyłem studia. Miałem być nauczycielem niderlandzkiego i angielskiego ponieważ skończyłem studia językowe, ale chciałem zostać rolnikiem ekologicznym. Nie znalazłem gospodarstwa. Natomiast, mój ojciec znalazł stary opuszczony młyn wodny, który został uznany za zabytek. Kupiliśmy go prawie za darmo ponieważ była to ruina. Zobowiązaliśmy się odrestaurować budynek wraz z turbiną wodną, która w latach 1907-1947 zaopatrywała wieś w elektryczność.” Wspomina Vansintjan.
Założyliśmy spółdzielnię by pozyskać pieniądze na odbudowanie młynu od rodziny i znajomych. W tamtym czasie był to najłatwiejszy sposób by zebrać trochę pieniędzy i zaangażować ludzi lokalnie. Założyliśmy spółdzielnię i zaczęliśmy się spotkać i okazało się, że będziemy mogli produkować prąd dla ponad stu rodzin. Poszliśmy więc do zakładu energetycznego, który w tamtym czasie był w 50% własnością gminy i w 50% dużego prywatnego monopolisty, który był również operatorem wielkich elektrowni węglowych i jądrowych.
Powiedzieli nam, że nie dadzą nam żadnych pieniędzy. A za odprowadzanie prądu do sieci będziemy musieli płacić. To były lata 90-te, a więc niezbyt dobry ekonomicznie czas dla energii odnawialnej w Belgii. Nie była to zbyt korzystna sytuacja. Wmawiano nam, że właściwie nic nie jest możliwe. Powiedziano nam, że budowana jest kolejna elektrownia jądrowa i nie nikt nie potrzebuje naszego prądu.
Wszystko się zmieniło gdy pojawiły się polityka i prawo europejskie, które zakładało, że rynki energii powinny być zliberalizowane. Naszego monopolistę podzielono na części i to dało naszej spółdzielni możliwość stania się nie tylko producentem energii odnawialnej, ale także dostawcą energii.
Przypatrzyliśmy się dobrze Niemcom. W tamtym czasie mieli już korzystne prawo dla energii odnawialnej. Będąc lingwistą, przetłumaczyłem to prawo z niemieckiego na flamandzki. Tak powstał projekt legislacji, który zgłoszono w belgijskim parlamencie. I tak to się zaczęło. Wprowadzono nowe reguły ustalania cen energii elektrycznej i obowiązek kupowania energii odnawialnej od producentów takich jak my. Na początku było nas 10 osób, zbudowaliśmy pierwsze 3 turbiny wiatrowe w Belgii. Dziś jest nas ponad 60.000.
Inicjatorzy i zwolennicy spółdzielni energetycznych i innych form społeczności energetycznych w Polsce powinni traktować historię Ecopower i działalność Dirka Vansintjana nie tylko jako źródło inspiracji, ale również jako źródło rozwiązań dla rozwoju spółdzielczości energetycznej w Polsce.
Źródła i dalsze informacje:
Więcej o spółdzielni Ecopower – https://www.ecopower.be/
Film -Odcinek 7 Kampanii – spółdzielnie energetyczne w Belgii. https://youtu.be/gil5A2IZPR4
Ecopower. 2022a. Jaarsverslag 2021 (Raport 2021)
Ecopower 2022b. informatienota over de aanbieding van aandelen door Ecopower cv (Nota informacyjna dla nabywców udziałów)
Wywiad Rafała Serafina z Dirkiem Vansintjan. 10 marca 2023
Filmy wyprodukowane przez Ecopower
https://www.youtube.com/watch?v=o449JhEWTsE
https://www.youtube.com/watch?v=L3umGHCtb2k
https://www.youtube.com/watch?v=480Fadpk7c4
https://www.youtube.com/watch?v=rvItoFuc_cc
https://www.youtube.com/watch?v=Xx5W3P63wIY
Polish