październik 18, 2023

274

Blogi „Spółdzielnie Energetyczne dla Polskiej Wsi” omawiają różne aspekty spółdzielni energetycznych w Polsce w celu ich lepszego zrozumienia. Spółdzielnie energetyczne to formuła prawna, organizacyjna, technologiczna, finansowa i społeczna, która lansuje rozwiązania prosumenta zbiorowego – czyli sytuacji, w której grupa osób i organizacji decyduje się na produkowanie energii z odnawialnych źródeł energii (OZE), aby następnie tą energię konsumować. W blogach omawiamy motywacje, korzyści i rozwiązania, które mogą być zastosowane by spółdzielnie energetyczne spełniły oczekiwania zarówno ich uczestników, jak i zamierzeń polityki państwa wobec wyzwań kryzysu energetycznego oraz wymogów Unii Europejskiej. Próbujemy przybliżyć również doświadczenia innych państw, w których spółdzielnie energetyczne się rozwijają. Blogi towarzyszą filmom i innym informacjom przedstawianym w kampanii Spółdzielnie Energetyczne dla Polskiej Wsi.

W dwunastym blogu omawiamy nowy impuls rozwoju spółdzielni energetycznych ze strony Unii Europejskiej w postaci nowelizacji dyrektywy Odnawialnych Źródeł Energii (OZE), tj. Renewable Energy Directive – RED III.

Nowy impulsy Komisji Europejskiej dla rozwoju spółdzielni energetycznych

Dyrektywa w sprawie Odnawialnych Źródeł Energii (RED II)[1] to akt prawny Unii Europejskiej, który promuje stosowanie energii ze źródeł odnawialnych. Została ona uchwalona przez Parlament Europejski 11 grudnia 2018 roku i nowelizowana we wrześniu 2023 z przegłosowaniem przez Parlament Europejski nowelizację dyrektywy Odnawialnych Źródeł Energii (Renewable Energy Directive – RED III)[2].

W dniu 11.10.2023, Rada Unii Europejskiej przyjęła RED III jako nowe prawo dla unijnego sektora energetyki odnawialnej. Głosowały 23 państwa, dwa wstrzymały się od głosu (Czechy i Bułgaria), a dwa zagłosowały przeciw (Węgry i Polska!).

Wg. nowej dyrektywy, państwa członkowskie mają podjąć działania w celu doprowadzenia do zużycia energii w UE z odnawialnych źródeł energii na poziomie 45%. Do roku 2030, zużycie energii musi stanowić 42,5%. Aby przyspieszyć inwestycje OZE, dyrektywa zaleca szybszą procedurę zatwierdzania wdrażania odnawialnych źródeł energii. Nowe paliwa w sektorze transportu powinny doprowadzić do redukcji emisji gazów cieplarnianych o 14,5%.

Każde z państw członkowskich jest zobowiązane do wniesienia swojego wkładu w osiągnięcie tego celu. W przeciwieństwie do pierwszej dyrektywy unijnej dotyczącej odnawialnych źródeł energii (RED I), nowa dyrektywa nie narzuca indywidualnych, obowiązkowych celów OZE dla poszczególnych państw. Niemniej jednak, Komisja Europejska zostanie wyposażona w narzędzia, które umożliwią monitorowanie i egzekwowanie postępów, jakie osiągają poszczególne kraje w dziedzinie wykorzystania odnawialnych źródeł energii.

Nowelizacja dyrektywy jest konsekwencją pakietu “Fit for 55[3]“, dostosowującego istniejące przepisy w zakresie klimatu, energii, użytkowania gruntów, transportu i opodatkowaniu do nowego celu UE, jakim jest ograniczenie emisji gazów cieplarnianych (GHG) o co najmniej 55% do 2030 r. (RED III), w porównaniu z poziomami z 1990 roku. Osiągnięcie tych redukcji emisji w najbliższej dekadzie ma kluczowe znaczenie dla osiągnięcia przez Europę statusu pierwszego na świecie kontynentu neutralnego dla klimatu do 2050 r. i urzeczywistnienia Europejskiego Zielonego Ładu[4].

Proponowane cele zostały dodatkowo włączone do pakietu REpowerEU[5], który ma na celu zmniejszenie zależności Europy od importu paliw kopalnych z Rosji po jej agresji na Ukrainę.

Obszary „Gotowe dla OZE”

Dla rozwoju spółdzielni energetycznych w Polsce, najważniejszy zapis dyrektywy RED III dotyczy obowiązku utworzenia w krajach członkowskich nowe możliwości dla przyspieszenia inwestycji w OZE poprzez usprawnienie procesu inwestycyjnego dla OZE. Chodzi o procedury wydawania pozwoleń na nowe inwestycje w OZE, takie jak fotowoltaika, biogazownie czy turbiny wiatrowe. Zgodnie z nowymi przepisami dyrektywy RED III, państwa członkowskie będą zobowiązane do wyznaczenia specjalnych stref dla OZE (ang. Renewable Go-To-Areas). Projekty realizowane w tych obszarach będą mogły skorzystać z uproszczonych procedur środowiskowych, a także uzyskać status inwestycji o celu pożytku publicznego. Takie działania mają na celu zmniejszenie ryzyka blokowania i opóźnienia inwestycji, skracając okres wydawania zezwoleń do mniej niż 12 miesięcy.[6]

Zgodnie z dyrektywą, państwa członkowskie mają traktować priorytetowo powierzchnie sztuczne i zabudowane, takie jak dachy, obszary infrastruktury transportowej, parkingi, składowiska odpadów, tereny przemysłowe, kopalnie, sztuczne śródlądowe zbiorniki wodne, jeziora lub zbiorniki oraz, w stosownych przypadkach, miejskie oczyszczalnie ścieków, a także grunty zdegradowane nienadające się do wykorzystania w rolnictwie.

Obecnie dyrektywa RED III oczekuje na publikację w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. Po opublikowaniu, nowe prawo wejdzie w życie po upływie 20 dni. Państwa członkowskie będą miały 18 miesięcy na wprowadzenie nowych przepisów do swojego krajowego prawa.

RED III to wciąż przyszłość jeśli chodzi o porządek prawny w Polsce.

RED II w Polskim porządku prawnym

Do Polskich przepisów wprowadzono dopiero założenia i zalecenia dyrektywy RED II. W tym celu w dniu 31 sierpnia 2023, ustawa o odnawialnych źródłach energii oraz niektórych innych ustaw została uchwalona 17 sierpnia 2023 i ogłoszona w Dzienniku Ustaw RP (Dz. U. 2023 r. poz. 1762)[7]. Rozwiązania zawarte w nowelizacji mają na celu wspierać dalszy rozwój sektora odnawialnych źródeł energii (OZE) w perspektywie długoterminowej, a co za tym idzie zwiększenia ich udziału w krajowym zużyciu energii. Ma to wpłynąć na poprawę bezpieczeństwa energetycznego kraju.[8]

Dyrektywa ta ma istotne znaczenie dla rozwoju spółdzielni energetycznych w Polsce ponieważ wprowadza szereg sprzyjających przepisów, które obowiązują od 1 października br:

Doprecyzowanie definicji działalności spółdzielni energetycznych polega na określeniu celu spółdzielni jako wytwarzanie energii elektrycznej lub cieplnej z odnawialnych źródeł energii oraz jej sprzedaż lub dostarczanie do odbiorców końcowych.
Przedmiotem działalności spółdzielni energetycznej doprecyzowano jako: wytwarzanie energii elektrycznej lub cieplnej z odnawialnych źródeł energii, w tym z biogazu rolniczego lub biometanu z biogazu rolniczego, oraz jej sprzedaż lub dostarczanie do odbiorców końcowych.
Spółdzielnia energetyczna może również prowadzić działalność w zakresie świadczenia usług energetycznych, w tym usług efektywności energetycznej, oraz inwestować w infrastrukturę energetyczną.

Inne ważne doprecyzowania mają na celu ułatwienie i usprawnienie funkcjonowania spółdzielni energetycznych, w szczególności w zakresie współpracy z dostawcami energii. Jest to istotne ponieważ spółdzielnia energetyczna musi zawrzeć umowę z dostawcą energii, który jest obowiązany do świadczenia usług dystrybucji i rozliczeń energii elektrycznej wytworzonej i zużytej przez spółdzielnię i jej członków .

Nowelizacja ustawy utrzymuje w mocy system net-meteringu oraz zwolnienie spółdzielni energetycznej z wielu opłat, takich jak np. opłaty OZE. Oznacza to, że jeżeli członek spółdzielni energetycznej wytworzy więcej energii elektrycznej z instalacji OZE niż zużyją pozostali członkowie, nadwyżka ta jest rozliczana ze sprzedawcą energii elektrycznej według systemu opustów w stosunku 1:0,6. Oznacza to, że za każde 1 MWh nadwyżki energii wprowadzonej do sieci, członkowie spółdzielni mogą odebrać 0,6 MWh.

Współpraca z operatorami

Zgodnie z nowelizacją ustawy wprowadzono następujące założenia dotyczące współpracy spółdzielni energetycznych z operatorem sieci elektroenergetycznej i sprzedawcą energii elektrycznej[9]. Przepisy wykonawcze określają zakres oraz sposób dokonywania rejestracji danych pomiarowych oraz bilansowania ilości energii, sposób dokonywania rozliczeń oraz sposób wyliczania opłat z uwzględnieniem cen i stawek opłat w poszczególnych grupach taryfowych stosowanych wobec spółdzielni energetycznej i poszczególnych jej członków.

Spółdzielnia i jej członkowie muszą być podłączeni do zdefiniowanej obszarowo sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej o napięciu znamionowym niższym niż 110 kV lub sieci dystrybucyjnej gazowej, lub sieci ciepłowniczej. Obszar działania spółdzielni energetycznej ustala się na podstawie miejsc przyłączenia wytwórców i odbiorców będących członkami tej spółdzielni do sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej lub sieci dystrybucyjnej gazowej, lub sieci ciepłowniczej.

Zgodnie z nowymi przepisami, zarówno operator systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego, z którym spółdzielnia energetyczna podejmuję współpracę, jak i sprzedawca, mają określone obowiązki dotyczące zawierania umów z spółdzielnią energetyczną. Rozliczenia ilości energii wprowadzonej do sieci dystrybucyjnej w porównaniu do ilości energii pobranej od tej sieci, zarówno dla celów spółdzielni energetycznej, jak i jej członków, mają być dokonywane na podstawie odczytów urządzeń pomiarowych, które są podłączone do sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej wszystkich członków spółdzielni energetycznej. Okres rozliczeniowy wynosi jeden miesiąc kalendarzowy.

Znowelizowane przepisy jednoznacznie określają sposób rozliczenia, który sprzedawca musi podjąć w przypadku spółdzielni energetycznej, na podstawie kompleksowej umowy zawieranej z każdym członkiem danej spółdzielni energetycznej, uwzględniającej odpowiednie ilości energii elektrycznej wytworzonej przez spółdzielnię energetyczną lub jej członków.

Zgodnie z nowym artykułem 38da., operator systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego, na którego obszarze spółdzielnia energetyczna planuje prowadzić działalność dotyczącą wytwarzania energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych, jest zobowiązany do zawarcia umowy o świadczenie usług dystrybucji lub dokonania zmiany w już zawartej umowie o świadczenie usług dystrybucji w celu umożliwienia rozliczenia przez tego sprzedawcę do 21 dni od złożenia wniosku. Operator sieci dystrybucyjnej ma również obowiązek zainstalowania zdalnie odczytywalnego licznika dla każdego członka spółdzielni energetycznej w ciągu 4 miesięcy od momentu złożenia wniosku przez spółdzielnię energetyczną o taką instalację.

Dodatkowo przedsiębiorstwo energetyczne zajmujące się przesyłaniem lub dystrybucją energii elektrycznej nie może odmówić warunków przyłączenia dla instalacji OZE, która będzie wytwarzać energię elektryczną w ramach spółdzielni energetycznej

Ułatwienia dla spółdzielni energetycznych

Nowelizacja ustawy rozszerza również zakres podmiotowy rejestru wytwórców biogazu rolniczego o wytwórców biometanu z biogazu rolniczego. To może otworzyć nowe możliwości dla spółdzielni energetycznych zainteresowanych produkcją biometanu.

Warto podkreślić, że korzyści dla spółdzielni energetycznej wynikające z nowelizacji ustawy są zróżnicowane i obejmują zarówno aspekty operacyjne, jak i finansowe. Najistotniejsze zmiany formalno-organizacyjne, tak jak zniesienie ograniczenia liczby członków, warunku uzyskania wpisu do rejestru wytwórców biogazu rolniczego, zasady wykonywania działalności objętej wpisem oraz warunki zamieszczenia danych w wykazie spółdzielni energetycznych, można znaleźć na stronach Krajowego Ośrodka Wspierania Rolnictwa (KOWR).[10]

Dyrektywa Efektywności Energetycznej

Zalecenia Dyrektywy RED III będą już wprowadzane w prawo polskie przez nowy Rząd RP. Dla rozwoju spółdzielni energetycznych ważna będzie nie dawna nowelizacja jeszcze innej dyrektywy UE, mianowicie nowelizacja dyrektywy Efektywności Energetycznej (EED) [11], która weszła w życie 10 października 2023 roku. Potencjalnie będzie miała ona kilka pozytywnych konsekwencji dla rozwoju spółdzielni energetycznych w Polsce m. in. jako instrumentu dla zwiększenia inwestowania w instalacje OZE. Dyrektywa EED:

ustanawia cel zwiększenia udziału energii ze źródeł odnawialnych w zużyciu końcowym energii do 32% do 2030 roku. Spółdzielnie energetyczne mogą przyczynić się do realizacji tego celu, poprzez wytwarzanie i dystrybucję energii z OZE na poziomie lokalnym.
wymaga oszczędności energii na poziomie 0,8% rocznie w latach 2021-2030. Spółdzielnie energetyczne mogą pomóc w osiągnięciu celu poprawy efektywności energetycznej, poprzez promowanie racjonalnego wykorzystania energii i modernizację infrastruktury energetycznej.
uznaje rolę spółdzielni energetycznych jako podmiotów aktywnych na rynku energii i zapewnia im dostęp do odpowiednich informacji, wsparcia i zachęt. Spółdzielnie energetyczne mogą zwiększać świadomość i zaangażowanie społeczne w kwestie energetyczne, a także tworzyć lokalne partnerstwa i sieci współpracy. Spółdzielnie energetyczne to sposób na zwiększenie partycypacji obywatelskiej.
stymuluje rozwój nowych technologii, usług i modeli biznesowych w sektorze energetycznym. Spółdzielnie energetyczne mogą korzystać z tych możliwości, poprzez dostosowywanie się do zmieniających się warunków rynkowych i potrzeb odbiorców i stać się źródłem innowacyjności w zakresie tworzenia i wzmacniana lokalnych rynków energii.

Innym ważnym aspektem nowelizacji dyrektywy to priorytet nadany zwalczaniu zjawiska ubóstwa energetycznego[12], które jest zredefiniowane po raz pierwszy na szczeblu UE jako:

“brak dostępu gospodarstwa domowego do niezbędnych usług energetycznych, które zapewniają podstawowe poziomy i godziwe standardy życia i zdrowia, w tym odpowiednie ogrzewanie, ciepłą wodę, chłodzenie, oświetlenie i energię do zasilania urządzeń, w odpowiednim kontekście krajowym, istniejącej polityce społecznej i innych istotnych politykach, spowodowany kombinacją czynników, w tym między innymi brakiem przystępności cenowej, niewystarczającym dochodem rozporządzalnym, wysokimi wydatkami na energię i słabą efektywnością energetyczną domów”.

W dotychczasowej polityce rozwoju wsi i rolnictwa, zakładano że spółdzielnie energetyczne mają być ważnym instrumentem dla przeciwdziałania ubóstwie energetycznym na terenach wiejskich poprzez tworzenie lokalnych rynków energii jako wspólne przedsięwzięcia producentów i konsumentów OZE na terenach wiejskich – w domyśle z gminą w roli inicjatora i organizatora.

Reasumując, z punktu widzenia Komisji Europejskiej, spółdzielnie energetyczne to jedna z form wspólnot energetycznych, które są promowane jako sposób na zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii (OZE) i zaangażowanie obywateli w transformację energetyczną. Komisja Europejska wspiera, i będzie wspierała, rozwój spółdzielni energetycznych w Polsce, poprzez:

REPowerEU: To inicjatywa Komisji Europejskiej, która ma na celu stworzenie sprzyjających warunków dla wspólnot energetycznych i prosumenckich w Unii Europejskiej. REPowerEU zakłada m.in. uproszczenie procedur administracyjnych i prawnych, wsparcie finansowe i techniczne, a także ułatwienie dostępu do rynku energii i sieci dystrybucyjnej dla wspólnot energetycznych.
Zmiana dyrektywy o OZE: Komisja Europejska zaproponowała zmianę dyrektywy o OZE, która ma na celu zwiększenie celu unijnego udziału OZE do 40% do 2030 r. oraz ułatwienie rozwoju wspólnot energetycznych. Zmiana dyrektywy wprowadza m.in. definicję wspólnoty obywatelskiej energii odnawialnej (CEREC), która jest formą spółdzielni energetycznej, oraz zobowiązuje państwa członkowskie do identyfikacji obszarów szczególnie odpowiednich dla instalacji OZE, tzw. „obszarów gotowych na OZE”.
Zalecenie dotyczące przyspieszenia procedur zezwoleń dla projektów OZE i ułatwienia umów zakupu energii (PPA): Komisja Europejska wydała zalecenie, które ma na celu usprawnić i skrócić procesy zezwoleń dla projektów OZE, w tym dla wspólnot energetycznych. Zalecenie zawiera m.in. wytyczne dotyczące minimalizacji opłat administracyjnych, ograniczenia czasu trwania procedur zezwoleń, zapewnienia przejrzystości i dostępności informacji oraz rozwiązywania sporów. Zalecenie zawiera także wskazówki dotyczące ułatwienia zawierania umów zakupu energii (PPA) między producentami i odbiorcami energii z OZE, w tym między wspólnotami energetycznymi a innymi podmiotami.

Źródła i dalsze informacje

Dziennik Ustaw (2023) Ustawa z dnia 17 sierpnia 2023 r. o zmianie ustawy o odnawialnych źródłach energii oraz niektórych innych ustaw. DZIENNIK USTAW 2023 R. POZ. 1762. https://dziennikustaw.gov.pl/DU/2023/1762

European Commission (2021) European Green Deal: Commission proposes transformation of EU economy and society to meet climate ambitions. https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_21_3541

European Commission (2023) The European Green Deal – Striving to be the first climate-neutral continent. https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/european-green-deal_en

European Commission (2023) REPowerEU – Affordable, secure and sustainable energy for Europe. https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/european-green-deal/repowereu-affordable-secure-and-sustainable-energy-europe_en

European Parliament (2023) MEPs back plans to boost use of renewable energy. https://www.europarl.europa.eu/news/en/press-room/20230911IPR04926/meps-back-plans-to-boost-use-of-renewable-energy

acceleration-areas-renewables_en

Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa (2023) Nowelizacja ustawy o odnawialnych źródłach energii. https://www.gov.pl/web/kowr/nowelizacja-ustawy-o-odnawialnych-zrodlach-energii

Ministerstwo Klimatu (2023) Mocne wsparcie dla dalszego rozwoju OZE w Polsce – nowelizacja ustawy o odnawialnych źródłach energii ogłoszona w Dzienniku Ustaw RP. https://www.gov.pl/web/klimat/mocne-wsparcie-dla-dalszego-rozwoju-oze-w-polsce–nowelizacja-ustawy-o-odnawialnych-zrodlach-energii-ogloszona-w-dzienniku-ustaw-rp

Parlament i Rada Europejska (2018) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/2001 z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych (przekształcenie) (Tekst mający znaczenie dla EOG.) https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX:32018L2001

Parlament i Rada Europejska (2023) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/1791 z dnia 13 września 2023 r. w sprawie efektywności energetycznej oraz zmieniająca rozporządzenie (UE) 2023/955 (wersja przekształcona) (Tekst mający znaczenie dla EOG). https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX:32023L1791