Blogi „Spółdzielnie Energetyczne dla Polskiej Wsi” omawiają różne aspekty spółdzielni energetycznych w Polsce w celu ich lepszego zrozumienia. Spółdzielnie energetyczne to formuła prawna, organizacyjna, technologiczna, finansowa i społeczna, która lansuje rozwiązania prosumenta zbiorowego – czyli sytuacji, w której grupa osób i organizacji decyduje się na produkowanie energii z odnawialnych źródeł energii (OZE), aby następnie tą energię konsumować. W blogach omawiamy motywacje, korzyści i rozwiązania, które mogą być zastosowane by spółdzielnie energetyczne spełniły oczekiwania zarówno ich uczestników, jak i zamierzeń polityki państwa wobec wyzwań kryzysu energetycznego oraz wymogów Unii Europejskiej. Próbujemy przybliżyć również doświadczenia innych państw, w których spółdzielnie energetyczne się rozwijają. Blogi towarzyszą filmom i innym informacjom przedstawianym w kampanii Spółdzielnie Energetyczne dla Polskiej Wsi.
W ostatnim siedemnastym blogu odpowiadamy na pytanie: jak wspierać dalszy rozwój i upowszechnianie spółdzielni energetycznych w Polsce?
Spółdzielnie energetyczne – co dalej?
Pojawiają się głosy by rozszerzyć formułę spółdzielni energetycznej również na tereny miejskie, powołując się na potrzebę spełnienia zapisów Dyrektywy Rynkowej. Jesteśmy zdecydowanie przeciwni takiemu rozwiązaniu. Istniejący przepis ograniczający spółdzielnie energetyczne do terenów wiejskich i wiejsko-miejskich powinien być utrzymany w mocy, ponieważ stanowi istotny instrument dla budowania konkurencyjności polskiej wsi, która w ostatnich latach nie skorzystała z nowoczesnych rozwiązań energetycznej do takiego stopnia, jak miasto.
Obserwując i wspierając proces ustanawiania spółdzielni energetycznych w wielu częściach Polski, doszliśmy do następujących wniosków:
- Spółdzielnia energetyczna to unikalny, dostosowany do potrzeb podmiot o zasięgu lokalnym. Pomimo ustawowych wytycznych i założeń, każda inicjatywa spółdzielni energetycznej jest unikatowa i musi być każdorazowo dostosowana do potrzeb, uwarunkowań i możliwości lokalnych. Chodzi tu o profil spółdzielni, miks energetyczny, skład członków, sposób rozliczania oraz inwestowania w budowaniu zdolności produkcyjnych. Ustawodawca stworzył ramy prawne, i tym samym, przestrzeń do wypracowywania formuły działania dopasowanej do lokalnych potrzeb, uwarunkowań i możliwości (Ustronie Morskie – wykorzystanie składowisk odpadów – film #10; Michałowo – wykorzystywanie biogazu dla potrzeb grzewczych – film #1; Kamienna Góra – angażowanie przedsiębiorców – film #11)
- Lokalny lider, grupa inicjatywna to klucz do sukcesu. Kluczem do powodzenia spółdzielni energetycznej jako samoorganizującej się inicjatywy jest lider wraz z grupą inicjatywną (zgodnie z definicją „społeczności energetycznej” Komisji Europejskiej). Tacy liderzy funkcjonują w każdej społeczności lokalnej, ale trzeba ich znaleźć i zmobilizować do działania na rzecz spółdzielczości energetycznej. Kluczową rolę do odegrania pod względem „przywództwa” ma samorząd, który najczęściej jest istotnym producentem i konsumentem energii (filmy #1, #2 i #5).
- Wizja i plan jej realizacji, a nie wyłącznie pieniądze, są gwarancją powodzenia inicjatywy. Pieniądze i dofinansowanie są ważne, w szczególności w przypadku inwestycji w źródła OZE, ale nie są wystarczające dla utworzenia spółdzielni energetycznej. Potrzebna jest wizja i plan realizacji tej wizji. Burmistrz Gminy Michałowo jest czołowym i inspirującym przykładem (film #1). Innym przykładem animatora grupy inicjatywnej jest Inkubator Przedsiębiorczości Gminy Kamienna Góra i jego dyrektor Krzysztof Solarz (film #5, #11).
- Kompleksowe wsparcie gwarancją utworzenia spółdzielni energetycznej. Proces ustanowienia spółdzielni nie jest liniowy (krok po kroku), ale kompleksowy, wymagający pracy równocześnie nad wszystkimi elementami spółdzielni energetycznych (zidentyfikowaliśmy 7 takich elementów). Rejestracja w KOWR to nie wszystko. Dlatego też jest wciąż sporo inicjatyw spółdzielni energetycznych, które nie zostały wpisane do rejestru KOWR. Przygotowują inwestycje albo koncepcję rozwoju i umiejscowienia w rozwoju lokalnym. Taka sytuacja występuje w przypadku inicjatyw w kujawsko-pomorskim (film #2).
- Spółdzielnia energetyczna to partnerstwo producentów, konsumentów oraz doradców. Skuteczne wsparcie wymaga zarówno pielęgnowania procesu tworzenia spółdzielni energetycznej jako partnerstwa producentów i konsumentów oraz specjalistów do diagnozowania i rozwiązywania problemów technicznych, prawnych, finansowych, rozliczeniowych. Nie wszędzie współpraca się układa pomyślnie. W przypadku Spółdzielni Energetycznej Sudecka Energia, jedna z przewidzianych gmin-założycieli (Lubawka) wycofała się w ostatniej chwili w wyniku sprzeciwu radnych. Spółdzielnia powstała na bazie 2 gmin, ale nie zamyka się na przyjęcie gminy Lubawka w przyszłości (film #5, #11).
- Należy szukać sposobów na rozwiązywanie problemów, a nie ich mnożenie. Jest jeszcze wiele problemów do rozwiązania (np. problem przyłączy, rozliczeń wewnętrznych, umów z operatorami itp.), które wymagają współpracy różnych podmiotów, a w szczególności sprzedawców i dystrybutorów energii. W trakcie trwania kampanii, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi wprowadziło szereg modyfikacji w przepisach w odpowiedzi na problemy i trudności zgłaszane przez powstające spółdzielnie energetyczne.
Przykładowo, ustawodawca doprecyzował definicje – jednoznacznie stwierdzając, że gmina może być członkiem spółdzielni energetycznej. Inne doprecyzowanie to określenie, że to spółdzielnia energetyczna wskazuje, które punkty poboru wnoszą członkowie, a nie operator sieci. Niewątpliwie przepisy są skomplikowane, i często niejednoznaczne, ale wspólne dyskusje inicjatorów i operatorów spółdzielni energetycznych z interesariuszami lokalnego rynku energii (tj. operatorzy, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, mieszkańcy wsi) pozwalają na dokonanie diagnozy problemów, a następnie zaproponowanie rozwiązań. Kluczowe znaczenie mają rozmowy, prowadzące do wspólnego zrozumienia, angażujące członków spółdzielni energetycznych, które są na różnych etapach rozwoju.
Bardziej ogólny i daleko idący wniosek dotyczący form doradztwa dla inicjatorów i organizatorów spółdzielni energetycznych to przekonanie, że są to przedsięwzięcia partnerskie mające na celu kreowanie i rozwijanie lokalnego rynku energii jako dynamicznego zjawiska społeczno-gospodarczego. Każda spółdzielnia energetyczna jest autorskim dziełem osób i organizacji z różnorodnymi motywacjami i oczekiwaniami. Spółdzielnia energetyczna nie jest zjawiskiem administracyjnym, ale żywym organizmem, który będzie się zmieniał z czasem i dostosowywał się do zmieniających się wyzwań, uwarunkowań i możliwości, jako zbiorowe przedsięwzięcie społeczności lokalnej.
Skuteczność współpracy stanowi więc ważne wyzwanie i wymaga wiedzy, umiejętności i kompetencji w zakresie procesów budowania partnerstwa. Aby odnieść sukces i spełnić oczekiwania spółdzielców, „aktorzy”, którzy współtworzą spółdzielnię energetyczną muszą wypracować własną formułę współpracy partnerstwa. Jest to może największe wyzwanie dla inicjatorów i organizatorów spółdzielni energetycznej.
Dlatego też nadszedł czas by sformalizować nieformalny system wzajemnego wsparcia i uczenia się, który powstał w wyniku projektu RENALDO. Chodzi o powołanie KRAJOWEGO FORUM SPÓŁDZIELNI ENERGETYCZNYCH POD PATRONATEM MINISTERSTWA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI. Forum powinno być skierowane do wszystkich spółdzielni energetycznych na terenie kraju, które są na różnych etapach rozwoju. Celem Forum jest umożliwienie inicjatorom i organizatorom spółdzielni energetycznych dzielenia się doświadczeniami praktycznymi w zakresie budowania i funkcjonowania lokalnych rynków energii. Forum byłoby organem doradczym dla MRiRW w zakresie wypracowywania i weryfikowania wniosków i rekomendacji dotyczących ustawodawstwa, programów i polityki wobec spółdzielni energetycznych. Forum powinno funkcjonować on-line jako platforma „peer learning” czyli wzajemnego uczenia się, i traktowane jako instrument nadający impuls dla rozwoju i upowszechniania spółdzielni energetycznych – przyjmując, że ta forma prosumenta zbiorowego ma stać się powszechną na terenach wiejskich w całym kraju.
Dzisiaj jesteśmy na etapie PIONIERÓW. Daleko nam jeszcze do zrealizowania celu uruchomienia spółdzielni energetycznej lub innej formy prosumenckiej w każdej gminie wiejskiej (jest ich 1498) i wiejsko-miejskiej (jest ich 677) w Polsce.
Zdaniem Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, dla którego spółdzielnie energetyczne są priorytetem, współpracujących z nim ekspertów oraz spółdzielni energetycznych, obecnie bariery dla rozwoju spółdzielni energetycznych skupiają się głównie wokół formuły współpracy na linii sprzedawcy/dystrybutorzy energii – spółdzielnia energetyczna. W serwisie pytań i odpowiedzi Kampanii pojawiało się w ostatnich miesiącach kampani coraz więcej pytań dot. relacji spółdzielni energetycznej z sprzedawcami i operatorami energii, na które nie byliśmy w stanie odpowiedzieć. Kluczowe sprawy do uzgodnienie to::
Zawieranie umów pomiędzy spółdzielnią energetyczną ą dystrybutorem/sprzedawcą energii
- Potrzebny jest jeden wzór umowy kompleksowej w relacji Spółdzielnia Energetyczna – Sprzedawca Zobowiązany, tak, aby nie dyskryminować spółdzielni energetycznej z racji znacząco różniących się warunków współpracy zależnych od operatora i geografii.
- Sprzedawca Zobowiązany powinien przedstawić wzorzec aneksów do umów kompleksowych członków Spółdzielni Energetycznej
- Dotychczasowe umowy regulujące relacji pomiędzy Operatorem Systemu Dystrybucji (OSD) a Spółdzielnią Energetyczną nie powinny być rozwiązane
- Zawierane powinno być porozumienie o współpracy pomiędzy OSD a Spółdzielnią Energetyczną?
Przekazywanie danych pomiarowych
- Potrzebny jest ujednolicony formularz/plik przekazywanych danych pomiarowych czyli jeden ogólnokrajowy standard udostępniania danych (zgodnie z Rozporządzeniem).
- Sprzedawca powinien udostępniać Spółdzielni Energetycznej automatycznie pobierane dane pomiarowe na bieżąco, w celu umożliwienia rozliczeń wewnątrz spółdzielni. Powinien być bezpośredni dostęp do danych pomiarowych z OSD.
- OSD powinno otrzymywać osobne dane o członkach Spółdzielni Energetycznej od Sprzedawcy Zobowiązanego.
- OSD powinno dokonać niezwłocznie wymianę liczników u członków spółdzielni energetycznej na liczniki z rejestracją danych godzinowych
Rozliczenia w relacji Sprzedawca Zobowiązany – Spółdzielnia Energetyczna
- Zgodnie z Ustawą od dnia rejestracji w KOWR, spółdzielnia energetyczna rozpoczyna rozliczenia. Sprzedawca Zobowiązany ma 90 dni na przedstawienie oferty Aneksu do umowy kompleksowej członka spółdzielni energetycznej. Potrzebne są jednolite procedury na terenie całego kraju.
- Potrzebne jest rozstrzygnięcie jak rozliczać energię, która została wyprodukowana i wprowadzona do magazynu sieciowego przez członka spółdzielni przed przystąpieniem do spółdzielni.
- Potrzebna jest jednolita na terenie całego kraju formuła rozliczania opłaty mocowej.
Przyłączenia do sieci
- Potrzebne są jednolite zasady przyłączania źródeł OZE na terenie całego kraju (nie zależnie od operatora), szczególnie o większych mocach
- Potrzebna jest procedura wydawania warunków przyłączenia wg. zasad podanych w art. 7 ust 8d.14-16 Prawa Energetycznego (tj. obowiązek przyłączenia po spełnieniu warunków).